කාලගුනයත් එක්ක මානසික බලපෑම් ඇතිවෙනවා කියන්නේ මොකක්ද? 🧠☀️
හායි හැමෝටම! 😄
ලංකාවේ මේ දවස්වල තියෙන extreme heatwave එකක් නිසා ගොඩක් අයගේ ජීවිත අවුල් වෙලා. කොළඹ, ගම්පහ වගේ තැන්වල උෂ්ණත්වය ඉක්මවලා,සමහර ජනතාව රෝහල් ගත වෙනවා, වැඩ කරන්න බැරි වෙනවා කියලා news එකකුත් ආවා. ඒත් මේ heatwave එක බලපාන්නේ physical health එකට විතරක් නෙවෙයි අපේ මනසටත් ගොඩක් බලපෑම් කරනවා! 🥵
මන් දැක්කා නිව්ස් එකකුත් යනවා රස්නේ නිසා මානසික ප්‍රශ්න එනවා කියලත්.....!!
මානසික සෞඛ්‍යයට එන බලපෑම් ගැන ගොඩක් අය දන්නේ නෑ, ඒත් ඒක ලොකු ප්‍රශ්නයක්. උදාහරණෙකට, රස්නේ නිසා කෝපය වැඩි වෙනවා, නින්ද නැති වෙනවා, එහෙමත් නැත්නම් depression වගේ තත්ත්වයන් අව්ල් වෙනවා.
Heatwave එක මානසිකව බලපාන්නේ කොහොමද? 🤔
Heatwave එකකදි උෂ්ණත්වය ඉහළ යනකොට, අපේ brain එකේ chemical balance එක (වගේ serotonin, dopamine) අවුල් වෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසා body එක dehydrate (විජලනය) වෙනවා, stress hormones වැඩි වෙනවා, ඒක මානසික සෞඛ්‍යයට බලපානවා. ලංකාවේ context එකට ගැලපෙන උදාහරණ එක්ක ටිකක් ගැඹුරින් බලමු:
කෝපය සහ ආක්‍රමණශීලී බව (Irritability and Aggression): උණුසුම නිසා ගොඩක් අය ඉක්මනින් කෝප වෙනවා, රණ්ඩු වෙනවා. උදාහරණෙකට, ලංකාවේ ගමකදි උණුසුම් දවසක family එකේ රණ්ඩු එනවා, එහෙමත් නැත්නම් ඔෆිස් එකේ colleagues එක්ක arguments වැඩි වෙනවා. උෂ්ණත්වය 5°C ඉහළ ගියාම violent behaviors වැඩි වෙන්න පුළුවන් කියලා studies පෙන්වනවා. ඒක නිසා road rage වගේ incidentsත් වැඩි වෙන්න පුළුවන්, ලංකාවේ traffic එකේදි බලන්නකෝ! 😠
මානසික අවපීඩනය සහ කාංසාව (Depression and Anxiety): Extreme heat එක නිසා mood එක down වෙනවා, බය හිතෙනවා, depression symptoms වැඩි වෙනවා. ලංකාවේ මේ heatwave එක නිසා ගොඩක් අය "අනේ, මොකද මේ ජීවිතේ" කියලා හිතනවා, ඒ වගේම sleep නැති වීම නිසා anxiety වැඩි වෙනවා. උදාහරණෙකට, elders ගෙදර ඉඳන් බයෙන් ඉන්නවා, තරුණයෝ social media එකේ scroll කරලා තවත් stress වෙනවා. Heatwaves depression සහ anxiety වැඩි කරනවා කියලා ගොඩක් research තියෙනවා. 😔
සිතුවිලි සහ අවධානයේ ගැටලු (Cognitive Problems): උණුසුම නිසා concentrate කරන්න අමාරුයි, decisions ගන්න බැරි වෙනවා, memory issues එනවා. ලංකාවේ uni students ල exam time එකේ heatwave එක නිසා study කරන්න බැරි වෙනවා, එහෙමත් නැත්නම් workers ල job එකේ mistakes කරනවා. උදාහරණෙකට, ගමේ farmers ල fields වල වැඩ කරනකොට හිතන්න බැරි වෙනවා. Heat එක cognitive function අඩු කරනවා, reaction time slow කරනවා කියලා studies පෙන්වනවා. 🤯
නින්දේ ගැටලු (Sleep Issues and Mental Fatigue): රෑට උණුසුම නිසා නින්ද නැති වෙනවා, ඒක නිසා දවල්ට මහන්සි හිතෙනවා, motivation අඩු වෙනවා. ලංකාවේ ගොඩක් අය මේ දවස්වල රෑට fan එක යවලා තවත් නින්ද නැති වෙනවා. Insomnia නිසා mental fatigue එනවා, ඒක දිගටම ගියාම depression වගේ issues එන්න පුළුවන්. 😴
සියදිවි නසාගැනීම් සහ රෝහල් ගත වීම් (Suicide and Hospitalizations): මේක ගොඩක් serious උෂ්ණත්වය ඉහළ ගියාම suicide rates වැඩි වෙනවා, mental health hospital visitsත් ඉහළ යනවා. ලංකාවේ මේ heatwave එක නිසා ගොඩක් අය මානසිකව පීඩා විඳිනවා, ඒක නිසා suicide thoughts එන්න පුළුවන්. ගොඩක් countries වල මේ pattern එක තියෙනවා, ලංකාවේත් ඒකට අවදානමක් තියෙනවා. 😟
ඒ වගේම, vulnerable groups වගේ elders, kids, pregnant women, ඒ වගේම already mental health issues තියෙන අයට (වගේ schizophrenia, bipolar) මේක තවත් worse වෙන්න පුළුවන්. ලංකාවේ ගමකදි elders ගෙදර ඉඳන් isolation එක වැඩි වෙනවා, තරුණයෝ outdoor activities නැති වෙලා stress වෙනවා.
සූර්යාලෝකයේ වෙනස්කම් නිසා මෙලටෝනින් (melatonin) නම් හෝමෝනයේ මට්ටම් වෙනස් වෙනවා, ඒක නිසා අපේ ජීව වගේම නින්දේ චක්‍රය (circadian rhythm) අවුල් වෙන්න පුළුවන්. 🧠🌞 දවල් කාලයේ තියෙන දීප්තිමත් සූර්යාලෝකය මෙලටෝනින් නිපදවීම අඩු කරනවා, ඒක නිසා අපි සක්‍රීයව ඉන්නවා සහ අපේ අභ්‍යන්තර ඔරලෝසුව දවසේ රිද්මයට ගැලපෙනවා. ඒත්, heatwave එකකදි වගේ දීර්ඝකාලීන හෝ අධික සූර්යාලෝකය නිසා මෙලටෝනින් නිකුත් වීම ප්‍රමාද වෙන්න පුළුවන්, රෑට නින්ද එන්න අමාරු වෙනවා, ඒක නිසා circadian rhythm බිඳෙනවා. මේක නිසා mood swings, කෝපය වැඩි වීම, එහෙමත් නැත්නම් depression වගේ මානසික ගැටලු එන්න පුළුවන්, ඒ නිසා ලංකාවේ මේ වගේ උණුසුම් කාලගුණයකදි සූර්යාලෝකයේ exposure එක control කරගන්න ඕනි! 😌
ලංකාවේ Heatwave එක ගැන තියෙන ගැටලු 😔
ලංකාවේ mental health ගැන තාම ලොකු stigma එකක් තියෙනවා. Heatwave එක නිසා එන මානසික බලපෑම් ගැන කතා කරද්දි, ගොඩක් අය හිතන්නේ "අනේ, ඒක උණුසුම නිසා තමයි, ඉවසගන්න" කියලා ignore කරනවා. ඒත් එහෙම නෙවෙයි! 😤 මේක serious condition එකක්, ඒක නිසා ජීවිත අවුල් වෙනවා, family එකේ peace නැති වෙනවා. ගමේදි "එයා උණුසුම නිසා කෝප වෙනවා" කියලා සරලව හිතනවා, ඒත් ඒකට professional help ඕනි වෙන්න පුළුවන්. ලංකාවේ resources limited වුනත්, මේ heatwave එක නිසා mental health issues වැඩි වෙන්න පුළුවන්, ඒකට government සහ NGOs එකතු වෙලා awareness programs කරන්න ඕනි. 🙈
Heatwave එකේ මානසික බලපෑම් manage කරන්නේ කොහොමද? 🛠️
අනිවාර්යයෙන්ම මේක manage කරන්න පුළුවන්! 💪 ලංකාවේ context එකට ගැලපෙන practical tips ටිකක් ගැඹුරින් බලමු:
ජලය බොන්න සහ hydrate වෙන්න (Stay Hydrated): Dehydration නිසා brain function අඩු වෙනවා, ඒක නිසා mood issues එනවා. දවසට ජලය ලීටර් 2-3ක් බොන්න, coconut water හෝ fruits ගන්න. ලංකාවේ ගමකදි king coconut බොන්න ලේසියි! 💧
සිසිල්ව ඉන්න සහ environment එක control කරන්න (Stay Cool): AC තියෙන තැන්වල ඉන්න, fan එක යවන්න, cold showers ගන්න. රෑට windows open කරලා සිසිල් වෙන්න දෙන්න. ලංකාවේ ගමකදි ගෙදර ඉඳන් සෙවනක ඉන්න, උණුසුම් වෙලාවට outdoor වැඩ නොකරන්න. ❄️
Post a Comment