අපි නිතරම හදවත, මොළේ වගේ දේවල් ගැන කතා කළාට, අක්මාව කියන්නෙත් අපේ ඇඟ ඇතුළේ නිහඬවම, ඒත් නැතුවම බැරි තරම් ලොකු වැඩ කොටසක් කරන, පුදුම ඉන්ද්‍රියයක්. හරියට අපේ ඇඟේ ඉන්න නිහඬ සේවකයෙක් වගේ. ඉතින්, අද අපි මේ අක්මාව කියන අපේ යාළුවා ගැන, එයා කරන වැඩ ගැන, එයාට වෙන්න පුළුවන් කරදර ගැන, වගේම එයාව බලාගන්න හැටි ගැනත් ටිකක් විස්තරාත්මකව කතා කරමු.
🤔 අක්මාව (Liver) කියන්නේ ඇත්තටම මොකක්ද?
සරලවම කිව්වොත්, අක්මාව කියන්නේ අපේ ඇඟේ තියෙන ඉතාම වැදගත් ඉන්ද්‍රියයක් වගේම ග්‍රන්ථියක් (gland). ඒ කියන්නේ එයා ඉන්ද්‍රියයක් විදියටත් වැඩ කරනවා, ඒ වගේම ඇඟට ඕන කරන දේවල් හදන ග්‍රන්ථියක් විදියටත් වැඩ කරනවා.
හිතන්නකෝ, අක්මාව හරියට ෆුට්බෝල් එකක විතර සයිස් එකක් තියෙන, රතු-දුඹුරු පාට දෙයක්. අපේ ඇඟ ඇතුළේ තියෙන ලොකුම ඉන්ද්‍රිය තමයි මේක. ගොඩක් වෙලාවට අක්මාව තියෙන්නේ අපේ ඇඟේ දකුණු පැත්තේ, ඉළ ඇට ටිකට යටින්. අක්මාව ගැන විශේෂඥ වෛද්‍යවරුන්ට අපි කියනවා (Hepatologist) කියලා.
💪 එතකොට, මේ අක්මාවෙන් අපේ ඇඟට වෙන සේවය මොකක්ද?
අම්මෝ! අක්මාවෙන් වෙන වැඩ කොටස ගැන කිව්වොත්, ඒක සිය ගාණක්. ඒත් අපි ප්‍රධානම, ජීවත් වෙන්න අත්‍යවශ්‍යම වැඩ කිහිපයක් ගැන කතා කරමු:
➡️ ලේ පිරිසිදු කරනවා: අපේ ලේ වලට එකතු වෙන විෂ දේවල් (toxins) අයින් කරලා, ලේ පිරිසිදු කරනවා. හරියට අපේ ඇඟේ තියෙන සුපිරි ෆිල්ටර් එකක් වගේ.
➡️ පරණ රතු රුධිර සෛල අයින් කරනවා: ලේ වල තියෙන පරණ රතු රුධිර සෛල කඩලා අයින් කරන්නේ අක්මාව.
➡️ පිත (bile) හදනවා: අපි කන මේද ආහාර දිරවන්න උදව්වෙන 'පිත' හදන්නේ අක්මාව.
➡️ පෝෂ්‍ය පදාර්ථ සකසනවා: අපි කන කෑම වලින් ලැබෙන ප්‍රෝටීන්, කාබෝහයිඩ්‍රේට්, මේද වගේ දේවල්, ඇඟට පාවිච්චි කරන්න පුළුවන් විදියට සකසනවා.
➡️ ලේ කැටි ගැහෙන්න උදව් කරනවා: තුවාලයක් වුණාම ලේ ගලන එක නවත්තන්න උදව්වෙන ද්‍රව්‍ය හදනවා.
➡️ ශක්තිය සහ විටමින් ගබඩා කරනවා: ඇඟට ඕන කරන ශක්තිය සහ විටමින් වර්ග (A, D, E, K, B12) පස්සේ පාවිච්චි කරන්න ගබඩා කරලා තියාගන්නවා.
🧐 අක්මාවේ කොටස් මොනවද තියෙන්නේ?
අක්මාව ප්‍රධාන වශයෙන් ලොකු කණ්ඩිකා (lobes) දෙකකින් සමන්විතයි: දකුණු සහ වම්. මේ කණ්ඩිකා ඇතුළේ 'ලොබියුල්ස්' (lobules) කියලා කියන තවත් දහස් ගාණක් පොඩි පොඩි කණ්ඩිකා තියෙනවා. අපේ ඇඟේ තියෙන ලේ මේවා හරහා ගිහින් තමයි පිරිසිදු වෙන්නේ.
😥 අක්මාවට බලපාන ලෙඩ රෝග මොනවද?
අවාසනාවකට වගේ, අපේ මේ වටිනා අක්මාවට හානි කරන්න පුළුවන් රෝග ගණනාවක්ම තියෙනවා:
🍷 විෂ ද්‍රව්‍ය නිසා: මත්පැන් අධිකව භාවිතය, අක්මාවේ මේදය තැන්පත් වීම (Fatty Liver).
🧬 ජානමය රෝග: හිමොක්‍රොමැටෝසිස් (Hemochromatosis), විල්සන් රෝගය (Wilson's disease).
🎗️ පිළිකා: අක්මාවේ පිළිකා (Hepatocellular carcinoma).
🛡️ ප්‍රතිශක්තිකරණ පද්ධතියේ ගැටළු: ඔටෝඉමියුන් හෙපටයිටිස්.
🦠 වෛරස් ආසාදන: හෙපටයිටිස් A, B, C.
‼️ වැදගත්: මේ ගොඩක් ලෙඩ රෝග නිසා, කල් යනවිට අක්මාව තුවාල වෙලා, කැළැල් ඇතිවෙලා, සිරෝසිස් (Cirrhosis) කියන භයානක තත්ත්වයට පත්වෙන්න පුළුවන්. සිරෝසිස් කියන්නේ අක්මාවේ ක්‍රියාකාරීත්වය ගොඩක් දුරට අඩපණ වෙන තත්ත්වයක්. ‼️
⚠️ අක්මාවේ ප්‍රශ්නයක් තියෙනවද? මේ ලක්ෂණ ගැන අවධානයෙන් ඉන්න!
අක්මාවේ ප්‍රශ්නයක් තියෙනවා නම්, ඇඟෙන් අපිට මේ වගේ ඉඟි දෙන්න පුළුවන්:
🟡 සෙංගමාලය (Jaundice): හම සහ ඇස් කහ පාට වීම.
➡️ බඩේ වතුර පිරීම (ascites): බඩ පුම්බලා වගේ පේනවා.
➡️ ඇඟේ ලේසියෙන්ම තැලුම් ඇතිවීම: පොඩි දෙයක් වැදුණත් නිල් වෙනවා.
➡️ හම අධික ලෙස කැසීම.
➡️ බඩේ, දකුණු පැත්තේ උඩ කොටසේ වේදනාවක්.
➡️ කකුල්, වළලුකර වගේ තැන් ඉදිමීම.
➡️ නිතරම මහන්සියක් දැනීම, ඇඟට පණ නැති ගතිය.
➡️ ව්‍යාකූල බව: සිහිය ටිකක් අවුල් වගේ වෙන එක.
❤️ අක්මාව නිරෝගීව, සෞඛ්‍ය සම්පන්නව තියාගන්නේ කොහොමද?
අපේ අක්මාවට ආදරෙන් සලකන්න, මෙන්න කරන්න පුළුවන් සරල, ඒත් හරිම වැදගත් දේවල් ටිකක්:
☠️ විෂ ද්‍රව්‍ය වලින් ඈත් වෙන්න: රසායනික ද්‍රව්‍ය, දුම්පානය, නීති විරෝධී මත්ද්‍රව්‍ය වලින් ඈත් වෙන්න.
🧼 පෞද්ගලික පවිත්‍රතාවය: ඉඳිකටු, රේසර්, දත් බුරුසු වගේ දේවල් අනිත් අයත් එක්ක බෙදාගන්න එපා.
🍺 මත්පැන් භාවිතය සීමා කරන්න: පාවිච්චි කරන කෙනෙක් නම්, ඉතාම සීමා සහිතව කරන්න.
💊 බෙහෙත් ගැන වෛද්‍ය උපදෙස් පිළිපදින්න: දොස්තර මහත්මයෙක් කියන විදියටම බෙහෙත් ගන්න.
🏃♀️ නිරෝගී ශරීර බරක් පවත්වා ගන්න: සමබල ආහාර ගන්න, නිතිපතා ව්‍යායාම කරන්න.
🤝 ආරක්ෂිත ලිංගික සම්බන්ධතා පවත්වන්න : හෙපටයිටිස් B සහ C වලින් ආරක්ෂා වීමට.
💉 හෙපටයිටිස් එන්නත් ලබාගන්න: හෙපටයිටිස් A සහ B වලට එන්නත් තියෙනවා.
👐 නිතරම හොඳින් අත් සෝදන්න: විශේෂයෙන්ම කෑම කන්න කලින් සහ වැසිකිළි ගියාට පස්සේ.
📌 අවසාන වශයෙන් මතක තියාගන්න,
අක්මාව කියන්නේ අපේ ඇඟ ඇතුළේ ඉන්න නිහඬ වීරයෙක්. එයා නැතුව අපිට ජීවත් වෙන්න බෑ. අපේ වැරදි පුරුදු නිසා අක්මාවට හානි වෙන්න පුළුවන්. ඒත් හොඳම දේ තමයි, අපේ අක්මාව ආරක්ෂා කරගන්න අපිට කරන්න පුළුවන් දේවල් ගොඩක් තියෙන එක. සෞඛ්‍ය සම්පන්න ජීවන රටාවක් අනුගමනය කරන එක තමයි ඒකට තියෙන හොඳම පාර.
ස්තුතිය Doctor priya,
උපුටා පළ කිරීම සහේලි රත්නායක.
Post a Comment